Opis firmy

Historia Lubaczowa

---

Średniowiecze

---

Lubaczów, od co najmniej ośmiu wieków funkcjonujący jako lokalny ośrodek władzy państwowej, osada nadrzędna, stołeczna wobec okolicznego terytorium, skrywa tajemnicę swych początków. Nie wiadomo, kiedy i w jakich okolicznościach osiągnął swoją rangę, zaczął spełniać funkcje terytorialne i administracyjne, uzyskał pozycję centralną wobec podporządkowanej sobie okolicy.

Cechy położenia geograficznego miasta sprawiają, że zasięg strefy kontrolowanej przez Lubaczów jest w dużym stopniu determinowany warunkami naturalnymi. Każda mapa, współczesna, dziewiętnastowieczna czy z końca XVIII w. pokazuje Lubaczów i okolice jako osobny subregion.

Początki stałego osadnictwa w rejonie Lubaczowa ustalone zostały na VII-X w. W tej okolicy stwierdzono również ślady osadnictwa rzymskiego, ale nie ma pewności co do ciągłości pomiędzy tymi epokami.

W pierwotnym zapisie Lubaczów występował pod nazwą Lubacew (Ljubacew), natomiast od roku 1376 jako Lubaczów. Nazwa ta pochodzi prawdopodobnie od imienia Lubacz, pierwotnie był to gród Lubacza. Wchodził zapewne w skład tzw. Grodów Czerwieńskich, należących do państwa Lędzian, a później tworzących wschodnią rubież państwa Piastów.

Zdaniem niektórych historyków Lubaczów wspominany jest w XII w. w dziele geografa arabskiego Al-Idrisiego. Wzmianka ta mogłaby świadczyć o przebiegu przez miasto szlaku komunikacyjnego łączącego grody Przemyśl i Sąsiadkę. Miasto było dobrze osadzone w sieci dróg. Przechodził tędy skrótowy, omijający Przemyśl, szlak ze Lwowa i Jaworowa do Sandomierza, Lublina i Torunia, wykorzystywany jako główna droga handlowa do przewozu m.in. sukna skór, futer, śledzi, pieprzu, korzeni i wosku. Lubaczów pojawił się - pod nazwą Lobeschov - w wykazie dróg toruńskich z ok. 1350-1360 roku, jako stacja handlowa położona pomiędzy Krzeszowem i Gródkiem. Przechodziły również przez ten teren gościńce wiążące Podkarpacie z ziemią bełzką i Podlasiem oraz Małopolskę z ziemią bełzką i Wołyniem. Wszystkie te szlaki krzyżowały się w Lubaczowie.

Pierwotnie ziemia lubaczowska związana była z przemyską diecezją kościoła prawosławnego, która wydzieliła się na przełomie XII i XIII wieku. Jeśli już wtedy powstała w Lubaczowie parafia prawosławna, to byłaby ona starsza od katolickiej (II poł. XIV w.) o dwa stulecia.

Organizacja Lubaczowa jako jednostki zarządu terytorialnego była z pewnością zakończona już na początku XIII wieku, o czym świadczy wzmianka w latopisie halicko-wołyńskim pod rokiem 1211 (faktycznie rok 1214), dotycząca traktatu między Polską i Węgrami w sprawie Rusi Halickiej. Wzmianka ta to nie tylko metryka dawności Lubaczowa, ale i dowód jego znaczenia; jedynie kilkanaście ośrodków w tym regionie dostąpiło tego swoistego wyróżnienia.

Zawarty w Spiszu traktat pomiędzy królem węgierskim Andrzejem i księciem Leszkiem Białym, będący kompromisem w dotychczasowej rywalizacji dyplomatycznej i militarnej Budy i Krakowa, przewidywał osadzenie w Haliczu węgierskiego królewicza Kolomana jako władcy królestwa halickiego, wydanie za niego za mąż Salomei, córki Leszka oraz wydzielenie nabytków terytorialnych na rzecz Krakowa. Leszkowi przypadł Przemyśl, wojewoda Pakosław Lasocic, osobistość dworu krakowskiego, prawdopodobny architekt ugody, został wynagrodzony Lubaczowem.

"Korol` posadi syna svoego v Galici, a Lest`kowi da Peremysl`, a Pakoslavu Ljubacev."

Ujęcie Lubaczowa, jako ważnego elementu traktatu świadczy o wysokiej pozycji miasta w spornym regionie.

W latopisie halicko-wołyńskim pod rokiem 1212 (fakt. 1215) zamieszczono zapis:

"...korol` ot`ja Peremysl` ot` Lest`ka i Ljubacev..."

co miało znaczyć, że już po roku czasu od ugody Lubaczów wrócił do podległości węgierskiej.

Pod rokiem 1225 zapisał się Lubaczów ponownie w latopisie w czasie trwania konfliktu książąt Daniła Romanowicza i Leszka Białego z księciem Aleksandrem Wsiewołodyczem, panem w Bełzu i księciem Mścisławem Mścisławowiczem, panującym w Haliczu.

Po tych wzmiankach Lubaczów znika z pola widzenia na półtora stulecia. Po roku 1340 wzmaga się rywalizacja Polski, Węgier i Litwy o sukcesję po państwie halicko-wołyńskim. W 1352 roku w wyniku rozejmu polsko-litewskiego Lubaczów przeszedł pod panowanie Kazimierza Wielkiego. Jak podaje Janko z Czarnkowa, Lubaczów znalazł się na liście inwestycji fortyfikacyjnych króla, razem ze Lwowem, Przemyślem, Sanokiem, Krosnem, Trembowlą, Haliczem i Tustaniem. W Lubaczowie stanął ok. roku 1360 warowny, aczkolwiek drewniany zamek. Wzmianki o jego funkcjonowaniu znajdujemy w latach 1376 i 1413. Decyzja króla jest bezpośrednim potwierdzeniem znaczenia miasta dla interesów państwowych Królestwa. Zamek stał się aż do czasów rozbiorów ośrodkiem zarządu dóbr królewskich, siedzibą starostów i zarządców.

Po śmierci króla w 1370 roku miasto przeszło pod zarząd węgierski, od roku 1372 sprawowany przez Władysława, księcia opolskiego. Książę ten, mimo krótkiego panowania, zapisał się w dziejach Lubaczowa jako inicjator i sprawca lokacji miasta. W 1376 r. Mikołaj Zybut z Lublina lokował tu, za przyzwoleniem księcia, miasto Lubaczów. Prawa miejskie Lubaczów uzyskał jako pierwsza miejscowość ziemi bełzkiej. Miasto otrzymało lokację na prawie magdeburskim, 80 łanów ziemi i liczne przywileje. W II poł. XIV w. posiadało dwie parafie, obrządku wschodniego i łacińskiego. W swoim okręgu (wołości) było jedynym miastem aż po XVI-XVII wiek. W połowie XIV w. Lubaczów wymieniany był jako stacja handlowa w drodze na Lwów.

W 1377 roku wołość lubaczowska została przekazana Jurijowi Narymuntowiczowi z litewskiej dynastii Giedyminowiczów. W roku 1386 syn Jurija, Iwan, złożył w imieniu ojca hołd Jagielle, może właśnie z Lubaczowa.

Władza Narymuntowiczów trwała nie dłużej niż do roku 1387, do wyprawy Jadwigi i rewindykacji Rusi. W roku 1388 Lubaczów znalazł się nieoczekiwanie w składzie mazowieckiego księstwa z siedzibą w Bełzie, pod panowaniem Siemowita IV. Władca ten wyposażył powstałą wcześniej w Lubaczowie parafię łącińską w dobra, dające jej materialne warunki działalności. Była to parafia specjalnego typu, obejmowała swą nadrzędnością całą podległą jednostkę terytorialną. Lubaczów wtedy też stał się powiatem.

Z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIV wieku zachowały się w zapisach imiona Franczka, kasztelana lubaczowskiego, sprawującego urząd w imieniu Władysława Opolczyka oraz Stefana, wojewody lubaczowskiego, urzędnika węgierskiego starosty Rusi. W obu przypadkach mamy prawdopodobnie do czynienia z tym samym urzędem wojewody grodzkiego (łac. castellanus, rus. woywode), sprawującego w imieniu władcy nadzór nad całym terytorium wołości. Występujący pod rokiem 1407 Jan z Ćwiklina był już powszechnie przyjętym w Koronie starostą - naczelnikiem powiatu.

W roku 1462, po śmierci księcia Władysława II, księstwo bełskie do tej pory stanowiące lenno Korony zostało ostatecznie wcielone do Królestwa Polskiego i podniesione do rangi województwa. Województwo to dzieliło się na powiaty: bełski, grabowiecki, horodelski, lubaczowski i ziemię buską. Ziemia bełska posiadała odrębność m.in. prawo do własnego sejmiku, który zbierał się w Chełmie lub Krasnymstawie.

---

Odrodzenie i Polska Sarmacka

---

W 1523 r. król Zygmunt Stary potwierdził dla Lubaczowa nadanie prawa magdeburskiego, przyznając mu jednocześnie prawo odbywania cotygodniowych targów oraz trzech dorocznych jarmarków; następne przywileje otrzymał Lubaczów kolejno w latach 1533 i 1572. Stał się ważnym ośrodkiem handlowym. Powiat lubaczowski, wchodzący w skład księstwa, a później województwa bełskiego, funkcjonował do roku 1561, kiedy został zlikwidowany i włączony do bełskiego. Zachował jednak urząd wojewody lubaczowskiego. Lubaczów był jednocześnie stale stolicą kasztelanii.

Przywilej Lubaczowa konfirmował w 1589 r. Zygmunt III Waza, w 1632 r. Władysław IV, w 1669 r. Michał Korybut Wiśniowiecki, w 1720 r. August II Sas i w 1748 r. August III Sas. Oznaczało to, że przez cały ten czas władza w mieście należała do, pochodzącej z wyboru, czteroosobowej Rady Miejskiej, składającej się z trzech Polaków i jednego Rusina. Do jej kompetencji należało przede wszystkim administrowanie miastem oraz zarządzanie jego życiem gospodarczym. Rada wybierała spośród siebie burmistrza. Znamy z tych czasów Szymona Podgórskiego (1662), Jędrzeja Mazurkiewicza (ok. 1662), NN Bonieckiego (1624), Krzysztofa Januszczyka (1634), Jacka Piekarczyka (1635), Marcina Zarębkę (1643), Wojciecha Ślusarza (1645) i Jacka Pichura (1650).

Władzę sądową w mieście sprawowała Ława Miejska na czele z wójtem. Do jej kompetencji należało przede wszystkim rozstrzyganie w sprawach kryminalnych. Składała się z siedmiu ławników. Wójt był osobistością bardzo ważną w mieście, odpowiadał tylko przed królem, z racji pełnionego urzędu był uposażony w 1 łan ziemi wraz z ogrodami i łąkami oraz w dwie zagrody w Wólce Ostrowieckiej (Lisie Jamy). Do świadczeń na rzecz wójta było zobowiązanych wielu miejskich rzemieślników. Wójt rzadko bywał w mieście, władzę w jego imieniu pełnili landwójci. Znamy tylko trzech landwójtów, byli to: Maciej Micyk (1617-1624), Walenty Szafraniec Grygiel (1650) i Jędrzej Grygiel (1662). Rada i ława utrzymywały wspólnego pisarza, w 1607 r. był nim Paweł Zapolewicz.

Miasto otoczone było wałem ziemnym, na którym znajdował się drewniany parkan poprzecinany drewnianymi bastionami. Do miasta prowadziły 3 bramy wjazdowe: pierwsza od strony zamku, druga od strony Niemirowa (szlak lwowski) i trzecia od strony Cieszanowa.

Na początku XVII w. liczył Lubaczów ponad tysiąc mieszkańców. Żyli tu Polacy i Rusini, a także Żydzi, Ormianie i Turcy. W 1630 r. w 127 domach mieszkało 850 mieszkańców, w tym 726 chrześcijan (Polaków i Rusinów) oraz ok. 120 Żydów, w 1662 roku było 460 mieszkańców, w 1677 tylko ponad 40. Był to okres klęsk i wojen. Miasto spaliło się w 1629, 1630 i 1635 roku. W 1623 i 1641 roku mieszkańców zdziesiątkowała zaraza. Ucierpiało również na skutek najazdów tatarskich, kozackich i szwedzkich. Jednakże Lubaczów miał rzadko spotykaną zdolność do samoodradzania się. Już w 1729 roku w samym mieście i na przedmieściach Młodowskim i Lubelskim było 209 zamieszkałych domów, co mogłoby wskazywać na liczbę ok. 1100-1300 mieszkańców.

Ludność Lubaczowa (1634) trudniła się rolnictwem (67%), rzemieślnictwem (17%), handlem (9%). Resztę stanowiła szlachta, duchowieństwo i inne grupy (7%). W I połowie XVII wieku znajdujemy informacje o lubaczowskich kowalach, ślusarzach, złotnikach, bednarzach, woskobójnikach, tkaczach, krawcach, czapnikach, szewcach, kuśnierzach, siodlarzach. Listę tę uzupełniają piekarze, rzeźnicy, gorzelnicy, piwowarzy, słodownicy i młynarze. Po kryzysie w II poł. XVII w. i upadku rzemiosła, w XVIII wieku nastąpiła jego odbudowa. W 1762 roku w mieście samych szewców było dwudziestu. W XVIII w. stanowił rozwinięty lokalny ośrodek gospodarczy, posiadał dwa młyny, gorzelnię, browar, garbarnię i folusz, były tu małe huty szkła i żelaza. Handel prowadzono na cotygodniowych targach i odbywających się trzy razy do roku jarmarkach, kiedy ściągali tu kupcy z dalekich stron.

Życie kulturalne koncentrowało się głównie wokół kościoła i cerkwi. W mieście istniała zapewne szkoła parafialna. Jej wychowankowie często kontynuowali naukę dalej. Wśród studentów Uniwersytetu Krakowskiego znajdujemy w 1607 roku Jakuba z Lubaczowa, w 1618 roku Jana Płazę, syna starosty lubaczowskiego. W księgach gimnazjum w Gdańsku w 1624 roku są wpisani Samuel Gilowski i Krzysztof Frober. Wielu Lubaczowian studiowało zapewne w Akademii w Zamościu.

Ważne położenie komunikacyjne sprawiło, że Lubaczów wiele razy ocierał się o tzw. wielką historię. W 1606 roku w Lubaczowie nocowała córka wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha, Maryna, która podążała z orszakiem do Moskwy, gdzie czekał na nią poślubiony per procura Dymitr Samozwaniec, car moskiewski. W 1672 roku pod Lubaczowem hetman Jan Sobieski rozbił czambuł tatarski. W 1709 roku miał w Lubaczowie swe stanowisko Stanisław Leszczyński, ów "król bez ziemi", toczący spór o tron polski z Sasami. W 1734 roku pod Lubaczowem znajdował się główny obóz konfederatów województwa ruskiego, opowiadających się przeciwko elekcji Augusta III Sasa.

Lubaczów nie ucierpiał szczególnie podczas pochodu wojsk Bohdana Chmielnickiego w 1648 roku, ominęły też miasto głowne siły szwedzkie w czasie Potopu.

Rangę miasta podnosił przez cały czas fakt, że było ono stolicą kasztelanii miejskiej i starostwa. Od 1600 roku do rozbiorów funkcję kasztelana pełniło 21 osób, w tym Marcin Łaszcz (1604), w czasie I rozbioru Kilian Wisłocki, później Mikołaj Ledóchowski. Starostwo w latach sześćdziesiątych XVIII wieku składało się z trzech miast (Lubaczów, Potylicz i Płazów) oraz 23 wsi. Starostwo przynosiło duże dochody, więc zabiegali o nie najwyżsi dostojnicy królestwa. Byli wśród nich kanclerze wielcy koronni Jerzy Ossoliński i Jan Szembek, koniuszy koronny i wojewoda krakowski Aleksander Michał Lubomirski, marszałek nadworny koronny Józef Karol Lubomirski, hetman wielki koronny Adam Mikołaj Sieniawski, wojewoda sandomierski Jerzy Mniszech.

W wyniku utworzonych w 1735 roku w Lubaczowie urzędów ziemskich, znajdujemy tu urzędy chorążych, cześników, łowczych, mieczników, podczaszych, podstolich, skarbników i stolników oraz wojskich. Jednakże do odbudowy dawnego powiatu nie doszło.

---

Okres zaborów

---

W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. cały rejon lubaczowski znalazł się pod zaborem austriackim w Galicji. Lubaczów należał do cyrkułu bełskiego z siedzibą w Zamościu, później do cyrkułu żółkiewskiego. Cyrkuł dzielił się na 8 dystryktów, Lubaczów był siedzibą jednego z tych dystryktów, ale jedynie przez dwa lata. W 1775 r. przeprowadzono reformę dystryktów, likwidując między innymi lubaczowski. Wpłynęło to na długie lata na zahamowanie tendencji rozwojowych miasta i terenu. Na przełomie XVIII i XIX w. Lubaczów posiadał ok. 500 domów i liczył prawie 2500 mieszkańców.

Po śmierci Jerzego Mniszcha, ostatniego starosty lubaczowskiego, władze zaborcze zajęły w 1778 roku posiadłości starostwa. Utworzyły ekonomię lubaczowską, która przejęła zarząd nad tzw. dobrami kameralnymi utworzonymi z dóbr królewskich. Ostatecznie w latach 1817-1821 sprzedano je w ręce prywatne. Majątek lubaczowski wraz z zamkiem i szeregiem wsi kupił Karol hr. Pawłowski. Ostatnim właścicielem był hr. Gołuchowski. Na części królewszczyzn, w ramach tzw. kolonizacji józefińskiej, powstało szereg osad niemieckich, m.in. Felsendorf (Dąbków) czy Freifeld (Karolówka). W roku 1858 w publikacji "Geografia albo dokładne opisanie Królestw Galicyi i Lodomeryi" napisano o Lubaczowie:

"Miasto ekonomii cesarskiej, w jego włości kuźnice żelazne, gdzie piece wyborne leją, kotły i inne naczynia. Huty szklanne przednie tu były. Stawy ma wielkie, liczne."

---

Przełom XIX i XX wieku

---

Ponowny rozwój nastąpił w drugiej połowie XIX wieku. Powstała poczta i szpital. Wybudowano duże koszary dla wojska. Wzniesiono nowy murowany kościół i murowaną cerkiew. Znaczący wpływ na podniesienie gospodarki miasta miała budowa linii kolejowej Jarosław - Rawa Ruska w 1884 r. W 1880 roku Lubaczów miał 4425 mieszkańców (1222 Polaków, 1855 Rusinów i 1304 Żydów). Mimo znaczącego postępu , jeszcze w roku 1900 miasto posiadało zabudowę niemal w całości drewnianą. Tylko w otoczeniu rynku stało kilka murowanych domów. Wielkie pożary w 1899 i 1904 roku strawiły ogromne połacie miasta, w tym niemal całe jego ówczesne śródmieście.

Od czasu przeprowadzonej w 1867 r. w Galicji reformy administracyjnej Lubaczów należał do powiatu z siedzibą w Cieszanowie. Tuż przed wybuchem I wojny światowej w Lubaczowie mieszkało 6729 osób.

W dniu 6 VIII 1914 roku Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji. Lubaczów leżący na pograniczu z Cesarstwem Rosyjskim, już w pierwszym miesiącu wojny znalazł się w zasięgu działań zbrojnych. 11 września 5 Armia Rosyjska zajęła Cieszanów, a 12 września Lubaczów.

Okupacja rosyjska trwała 9 miesięcy, do czerwca 1915 roku. W tym okresie Rosjanie przygotowali na terenie miasta dwie linie obrony. Od przełamania 2 maja 1915 roku linii frontu pod Gorlicami połączone siły państw centralnych wypierały Rosjan z Galicji. W dniu 6 czerwca odbiły twierdzę przemyską. 16 czerwca rozegrała się bitwa o Lubaczów. Wojska X Korpusu Hanowerskiego, atakując z kilku kierunków naraz, zdobyły miasto.

Jednakże Lubaczów poniósł duże straty. Spaliło się lub uległo uszkodzeniu wiele domów. W Rynku w ruinę obrócona została szkoła ludowa i ratusz. Rekwizycje wojsk niemieckich i austrowęgierskich często przekraczały swoim rozmiarem obciążenia nakładane na mieszkańców przez Rosjan. Stan sanitarny miasta po wyjściu wojsk rosyjskich był tragiczny. Wybuchła epidemia cholery. W obliczu ogromnej liczby ofiar konieczne stało się założenie nowego cmentarza. Wybrano plac na Żelichówce, w pobliżu mogił zbiorowych żołnierzy.

Rankiem 1.11.1918 r., na wiadomość o upadku Austrii, członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej opanowali miasto. Do końca roku trwały jednak walki z oddziałami ukraińskimi, które w pierwszych dniach listopada zajęły miasto. 6 grudnia Lubaczów został zdobyty przez przybyłe z Jarosławia siły polskie. 27 grudnia bezskutecznie usiłowały go odbić wojska ukraińskie. Na czele polskich sił walczył tu wówczas por. Stanisław Dąbek, późniejszy dowódca lądowej obrony Wybrzeża we wrześniu 1939 r.

---

Dwudziestolecie międzywojenne

---

Od 1915 r. władze powiatowe urzędowały w Lubaczowie. Oficjalnie siedzibę powiatu przeniesiono z powrotem do Lubaczowa 1.01.1923 roku. Funkcjonował tu starosta, Rada Powiatowa i Wydział Powiatowy. Starosta był urzędnikiem powoływanym przez Ministra Spraw Wewnętrznych, Rada była organem stanowiącym, a Wydział Powiatowy był ciałem zarządzającym. W pierwszych latach niepodległości na czele zarządu gminy Lubaczów stał komisarz rządowy. W roku 1923 w skład zarządu wchodziło 16 członków, w tym: inż. Władyslaw Ruebenbauer - komisarz rządowy, jego zastępca Stanisław Polechowicz, I asesor Józef Argasiński, II asesor Ignacy Bardach. Byli tu też: naczelnik Sądu Grodzkiego, sędzia Marian Elektorowicz, notariusz Ernest Ganther, ks. Stanisław Sobczyński, proboszcz parafii rzymsko-katolickiej i ks. Bazyli Hoszowski, proboszcz grekokatolicki.

Powiat lubaczowski obejmował 66 gmin administracyjnych: 64 gminy typu wiejskiego oraz gminy miejskie Cieszanów i Lubaczów. Do gminy miejskiej w Lubaczowie należało miasto wraz z przysiółkami Bałaje, Hurcze i Mokrzyca. Gminy zarządzane były przez wójtów. W obręb gminy wchodziły gromady na czele z sołtysami. Obszar powiatu obejmował 1146 km2, a mieszkało na nim w roku 1931 - 87.300 osób. W latach trzydziestych urząd starosty sprawowali: dr praw Stanisław Kaszubski, Roman Frankiewicz i Erazm Stefanus. Lubaczów był też siedzibą Powiatowego Zarządu Drogowego, Komendy Powiatowej Policji Państwowej, Urzędu Skarbowego i Sądu Grodzkiego.

Pierwszy powojenny spis ludności (1921 r.) wykazał w Lubaczowie 5303 mieszkańców: 2991 - Polaków, 1793 - Rusinów i 519 Żydów. W mieście znajdowały się dwie szkoły powszechne, żeńska i męska, powstało Prywatne Gimnazjum, Publiczna Szkoła Zawodowa, Czytelnia Polska i "Proświta". W granicach miasta leżały przysiółki Bałaje, Mokrzyca i Hurcze. Na Bałajach istniała 1 klasowa koedukacyjna szkoła powszechna, a w Hurczu 2-klasowa. W latach 1925-26 wybudowano nową szkołę na Bałajach, a w latach 1932-33 w Hurczu (obie projektu Władysława Ruebenbauera). Od 1922 roku Lubaczów był miejscem postoju dwóch batalionów 39 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich.

Po okresie zarządu komisarycznego, w 1927 roku została wybrana Rada Miejska, w której zasiadali w proporcjonalnej liczbie Polacy, Ukraińcy i Żydzi. W 1927 roku została wybrana rada w składzie 16 Polaków, 16 Rusinów, 16 Żydów, urzędowanie rozpoczęła 7 marca. Urząd naczelnika gminy objął Franciszek Mazurkiewicz, jako burmistrz z wyboru. Zastępcą został Mikołaj Udycz. Po wyborach 1932 roku ponownie burmistrzem był F.Mazurkiewicz, jego zastępcą został Andrzej Tuczkowski. W skład zarządu, poza nimi, wchodziło jeszcze pięciu asesorów (ławników): dr Henryk Friser, dr Ignacy Bardach, dr Iwan Stańko, Samson Schneider i Franciszek Meder.

Po zmianie ustawy samorządowej w 1933 roku w skład rady wchodziło 16 członków. Organem wykonawczym był Zarząd Miasta, w którym zasiadał burmistrz z zastępcą oraz trzech ławników. Zarząd posługiwał się okrągłą pieczęcią z herbem miasta pośrodku i napisem w otoku: "Urząd Miejski Królewskiego Wolnego Miasta Lubaczowa".

W 1931 roku w Urzędzie Miejskim było 15 stanowisk etatowych i 14 pozaetatowych. Do stanowisk etatowych należały: sekretarz, rachmistrz, kasjer, lekarz miejski, lekarz weterynarii, inspektor straży miejskiej z pięcioma strażnikami, stróż gminny, pomocnik kancelisty, woźnica i jeden lampiarz.

Po ostatnich przed wybuchem wojny wyborach w styczniu 1939 roku w skład rady miejskiej weszło 9 Polaków, 4 Żydów i 3 Ukraińców, w tym: Ignacy Argasiński, dr Adam Ciećkiewicz, Wasyl Dubik, dr Henryk Friser, Pinkas Klein, ks. Anatol Kozak, Zygmunt Leszczyński, Stanisław Michalski, Jan Mueller, Jan Niemiec, Władysław Mysiak, dr Józef Osterman, Józefa Ruebenbauer, mgr Bertold Scheiner, Samson Schneider, Andrzej Tuczkowski.

W latach 1926-32 powstało kilka zespołów nowej zabudowy. W 1934 włączono do miasta Ostrowiec. W roku 1935 mieszkańcy otrzymali światło elektryczne, w 1937 roku rozpoczęto budowę Domu Strzelca, a rok później gimnazjum. Miasto nie posiadało znaczącego przemysłu. Duże nadzieje wiązano z rozbudową Centralnego Okręgu Przemysłowego, ale plany pokrzyżowała wojna. W 1939 r. Lubaczów miał już 6700 mieszkańców. Do września działał w Lubaczowie Urząd Pocztowy z dwudziestoma zatrudnionymi pracownikami. Miasto posiadało łącznicę 60-numerową, do której włączone było 10 kabli międzymiastowych i 47 abonentów, instytucji i urzędów. Funkcjonowało w mieście 192 sklepy i punkty usługowe.

---

II wojna światowa

---

Po wybuchu wojny, zanim (12.09) do Lubaczowa wkroczyły wojska niemieckie, miasto było celem pięciu nalotów bombowych. 14 września znalazło się w bezpośrednim zapleczu działań 21 Dywizji Piechoty Górskiej gen. Józefa Kustronia, który podjął koncentryczny marsz na Cieszanów - Oleszyce - Lubaczów z zadaniem otwarcia drogi odwrotu dla Armii Kraków. Tędy też próbowały przedzierać się oddziały Armii Lublin. Doszło do wielkich bitew pod Oleszycami i dwukrotnie pod Narolem oraz wielu drobniejszych starć i potyczek. Tu zakończyło swój szlak bojowy kilka dużych jednostek wojska polskiego. Jedne zostały rozbite przez przeważające siły wroga, inne rozwiązane przez dowódców lub zmuszone do kapitulacji.

Niemcy pozostawali w mieście do wkroczenia w dniu 26.09 wojsk sowieckich. Na mocy specjalnego dekretu Rady Najwyższej ZSRR mieszkańcy stali się obywatelami Związku Radzieckiego i doświadczyli okupacyjnego terroru: aresztowania w 1939 r. i deportacje w 1940 r. W dwu wielkich akcjach 10 lutego i 13 kwietnia 1940 roku wywieziono na Sybir znaczną część miejscowej inteligencji. Powołaniami do wojska młodych ludzi i aresztowaniami doprowadzono do rozbicia na pewien czas podziemnej organizacji Związku Walki Zbrojnej. Aresztowanych wywożono do więzień we Lwowie (Brygidki). Wielu z nich zostało zamordowanych przez NKWD w chwili wycofania się wojsk sowieckich w czerwcu 1941 roku. Przez powiat lubaczowski przebiegała granica stref okupacyjnych: sowieckiej i niemieckiej.

22 czerwca 1941 roku rozpoczęła się okupacja niemiecka. Przyniosła nasilony terror: masową egzekucję w lesie Niwki, utworzenie getta w końcu 1942 roku i zagładę Żydów na początku 1943 roku, liczne aresztowania Polaków oraz wywozy do obozów koncentracyjnych i na przymusowe roboty.

Już w początkowym okresie okupacji sowieckiej, a później niemieckiej, działał w Lubaczowie Związek Walki Zbrojnej. Pod koniec 1942 r. została zorganizowana placówka Armii Krajowej, a w 1944 r. obwód lubaczowski AK "Lusia". Jego komendantem był Zdzisław Zathey. W ramach obwodu powstał oddział partyzancki - 4 kompania 19 p.p. AK, która uczestniczyła w walkach z nacjonalistami ukraińskimi oraz w akcji "Burza". Latem 1944 r. do Lubaczowa dotarły jednostki Armii Czerwonej, które 22 lipca opanowały miasto.

Jednakże wyzwolenie nie oznaczało końca problemów wojennych. Pod koniec okresu okupacji uaktywniły swą działalność struktury Organizacji Nacjonalistów Ukraińskich (OUN) i Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA). W dniach 25-28.04.44 z Lubaczowa wyjechali wszyscy Polacy, szukając schronienia po zachodniej stronie Sanu. Opór UPA stawiły oddziały AK. Po przejściu frontu praktycznie cały powiat został opanowany przez UPA. Dopiero po zakończeniu wojny, wprost z frontu, zostały skierowane tu jednostki wojska polskiego, które wraz z miejscową milicją, składającą się wówczas głównie z byłych żołnierzy AK, podjęły walkę z UPA. Na mocy porozumień polsko-sowieckich, już pod koniec 1944 roku rozpoczęto przesiedlanie ludności ukraińskiej do ZSRR. Następnie w 1947 roku, w toku akcji "Wisła", wielu Ukraińców wywieziono na tzw. ziemie odzyskane. Na opuszczonych terenach umieszczono potem przesiedleńców zza wschodniej granicy i rodziny przybyłe z innych regionów.

---

Okres PRL-u

---

Po wyzwoleniu Lubaczów był dotkliwie zniszczony, zdewastowany i wyludniony. W toku działań wojennych spłonęło około 100 budynków w Śródmieściu. W czasie okupacji powiat lubaczowski zniknął z mapy, a jego ziemie weszły w skład powiatów: Zamość, Biłgoraj i Rawa Ruska. Powiat został reaktywowany w drugiej połowie sierpnia 1944 roku. Wojewoda rzeszowski mianował starostą Andrzeja Bednarza, ludowca z Cewkowa, wicestarostą został Władysław Gustaw, nauczyciel związany z AK. W skład pierwszej Powiatowej Rady Narodowej, utworzonej w styczniu 1945 roku, weszło 38 radnych, do roku 1948 ich liczba wzrosła do 60. Przewodniczącym PRN byli kolejno: 1945/46 - Rudolf Daum, 1946 - Michał Pióro, 1947 - ks. Marian Lisowski, 1948 - Józef Argasiński. Powstały też Urząd Ziemski i Powiatowy Urząd Informacji i Propagandy. Granice powojennego powiatu zostały zmienione w stosunku do granic sprzed 1939 roku. Powiat utracił na rzecz ZSRR jedną gromadę (Hruszów) i jedną w części. Z powiatu jaworowskiego przyłączono 8 gromad (Gmina Wielkie Oczy), a z powiatu rawskiego przybyły 4 gromady (Werchrata, Dziewięcierz, Radruż, Prusie). Po tych zmianach powiat obejmował 1133 km2.

9 września 1944 roku powołano władze miejskie. Wkrótce potem powstały dalsze urzędy. Na założycielskim posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej wybrani zostali: Ignacy Argasiński, Józef Argasiński, Władysław Gorczyński, Jan Majkut, Karol Małecki, Józef Michalski, Michał Michalski, Piotr Michalski, Stanisław Michalski, Jan Niemiec, Antoni Szafrański, Jan Szpyt, Józef Tabaczek. Przewodniczącym MRN został Józef Argasiński. Organem wykonawczym Rady był Zarząd z burmistrzem. Funkcję tę do 1949 r. pełnili: Karol Małecki, Edward Sekulski, Jan Daraż, Bronisław Bielec. Sekretarzem Zarządu był Feliks Fusiński. Na swym pierwszym posiedzeniu w dniu 19 września 1944 roku MRN wydała pozwolenia na otwarcie 5 sklepów i jednej restauracji. Do końca 1944 roku było już czynnych 50 punktów handlowych (w roku 1939 było ich 192), usługowych i rzemieślniczych. W pażdzierniku zorganizowano służbę oczyszczania miasta. Od 15 grudnia działała Ochotnicza Straż Pożarna licząca 12 strażaków pod komendą Jana Argasińskiego.

Od 1 listopada 1944 uruchomiono I i II klasę gimnazjum prywatnego, zorganizowanego przez ks. Wiktora Hasa i Edmunda Argasińskiego. W końcu 1945 roku powstało Liceum Handlowe. W roku szkolnym 1947/48 w Lubaczowie uczyło się: w Szkole Podstawowej nr 1 - 320 uczniów, w SP nr 2 - 300, W Liceum Handlowym - 100, w Szkole Rolniczej - 20, w Prywatnym Gimnazjum i Liceum - 270.

We wrześniu 1944 roku uruchomiono tartak, a w październiku Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny. Uruchomiono także szpital. W maju 1946 r. Lubaczów liczył już 4986 mieszkańców, liczba ta do końca 1948 roku spadła do 4786 z powodu dalszej migracji ludności ukraińskiej na tzw. Ziemie Odzyskane.

Pierwszy sklep - towary mieszane - powstał w sierpniu 1944 roku przy ul. Kościuszki, otworzyli go Stanisław Złonkiewicz i Jan Małecki. Z początkiem 1945 roku powstały spółdzielnie "Społem" i "Rolnik", które utworzyły sieć placówek handlowych. Powstała prowizoryczna elektrownia. W 1947 roku powołano miejską, później Powiatową Bibliotekę Publiczną.

W II połowie lat pięćdziesiątych miasto zaczęło się ożywiać, a potem dość szybko rozbudowywać. Wybudowano kilka szkół, dom kultury (1961), dom handlowy, budynek Powiatowej Rady Narodowej (1957), banku i kilka innych. Od roku 1960, kiedy powstała Spółdzielnia Mieszkaniowa, zaczęły powstawać osiedla spółdzielcze. Najpierw rozbudowano osiedle przy ul. Legionów, w roku 1967 rozpoczęto budowę os. Słowackiego, w latach 80-tych powstały osiedla Unii Lubelskiej i Mickiewicza, na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych rozpoczęto budowę kontynuowanego do dziś os. Jagiellonów. Dookoła śródmieścia wyrosło kilka zespołów zabudowy indywidualnej.

W latach 48-49 wybudowano Państwową Roszarnię Lnu i Konopii. Początkowo przedsiębiorstwo prowadziło jedynie kontraktacje i skup lnu, jego odzieranie i zbywało go innym zakładom roszarniczym. W roku 1951 rozpoczęto budowę własnej roszarni. W dniu 19 października 1952 roku ruszyły maszyny Lubaczowskich Zakładów Roszarniczych. W latach 1953-1958 zakłady przerabiały len, a następnie słomę konopną i już w roku 1954 zatrudniały 298 osób, a wroku 1965 - 350 osób. W roku 1973 powstała na bazie LZR Fabryka Maszyn Włókienniczych - filia bielskiej "Befamy", a następnie w roku 1977 Zakład Maszyn Budowlanych Huty Stalowa Wola. W 1957 roku powstał Zakład Mleczarski, a w 1958 r. uruchomiono Zakłady Wyrobów Galanteryjnych - które zajęły budynki pokoszarowe przy ul. Kościuszki. W latach siedemdziesiątych oddano do użytku nowe hale z zapleczem socjalnym, biurowiec i budynek socjalny. Ze stanu zatrudnienia 235 osób w roku 1965, zakład rozrósł się do 720 zatrudnionych w roku 1980. W latach 60-tych powstał przy PGR w Nowym Siole niewielki zakład budowlano-remontowy, który w latach 70-tych rozwinał się w Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego z siedzibą w Lubaczowie. Zakład budował obiekty rolnictwa, oświaty, kultury, także mieszkania. W 1973 roku w zaadaptowanych budynkach magazynowych roszarni utworzono Zakład Odzieżowy "Jedność". W roku 1976 oddano do użytku Wytwórnię Wód Gazowanych, a w 1977 Zakład Masarni Mechanicznej. W latach osiemdziesiątych główne zakłady Lubaczowa zatrudniały: ZWG - ponad 700 osób, ZMB - ponad 600 i PBRol - ponad 600.

W 1975 roku z motywów politycznych nastąpił nowy podział terytorialny państwa. Utworzono 49 województw, zniesiono powiaty - zniknął też powiat lubaczowski.

---

Lata 90-te XX wieku

---

W roku 1990 po pierwszych wyborach samorządowych III RP burmistrzem Lubaczowa został Wiesław Bek, zastępcą - Witold Gimlewicz, przewodniczącym Rady Miejskiej - Arkadiusz Przybylski. W wyniku wyborów 1994 roku stanowisko burmistrza objął Jerzy Zając, zastępcy - Stanisław Baniowski, przewodniczącego RM - Jan Materniak. W roku 1998 na stanowisku burmistrza pozostał J. Zając, jego zastępcą wybrany został Janusz Szaj, przewodniczącym Rady Miejskiej - Janusz Waldemar Zubrzycki. Rada Miejska składała się z 22 radnych, a Zarząd Miasta z 7 osób, w tym obu burmistrzów. Przy RM działały 4 stałe komisje: rewizyjna, finansowo-budżetowa, oświaty i kutury oraz polityki socjalnej, komunalnej i spraw administracyjnych.

Po 1990 r. rozwinęła się przedsiębiorczość prywatna, powstało wiele prywatnych firm i małych zakładów. W latach 1945-1991 Lubaczów był siedzibą archidiecezji lwowskiej (przeniesionej tu ze Lwowa), oficjalnie występującej pod nazwą Archidiecezji w Lubaczowie. W 1992 r. została powołana Diecezja Zamojsko-Lubaczowska z siedzibą w Zamościu. W dniach 2-3 czerwca 1991 r. Lubaczów gościł Ojca Świętego Jana Pawła II.

Od 1 stycznia 1999 roku znów na mapie Polski pojawił się powiat lubaczowski w kształcie z 1975 roku. Starostą Lubaczowskim został Józef Michalik, na jego zastępcę wybrano Martę Fircowicz-Mazurek, przewodniczącym Rady Powiatu został Adam Swatek. Od 29 sierpnia 2000 wicestarostą był Adam Sobczak, przewodniczącym rady - Władysław Drop.

---

W roku 1990 po pierwszych wyborach samorządowych III RP burmistrzem Lubaczowa został Wiesław Bek. Kolejno w wyniku wyborów 1994 roku stanowisko burmistrza objął Jerzy Zając, który rządził Lubaczowem przez dwie kadencje. W 2002 roku wyborcy postawili natomiast na Janusza Waldemara Zubrzyckiego ówczesnego Przewodniczącego Rady Miasta, który rządził Lubaczowem przez 4 lata wraz z zastępcą Krzysztofem Szpytem.  Kadencja (2006-2010) to ponownie rządy Jerzego Zająca z zastępcą Januszem Szajem.

---

10 grudnia 2010 r. pani Maria Magoń objęła mandat burmistrza Lubaczowa. W uroczystej sesji głównym punktem porządku obrad było złożenie ślubowania. W sesji uczestniczyło wielu zaproszonych gości m.in.: Józef Michalik – starosta lubaczowski, Ivan Karpa – przewodniczący Rejonowej Rady Jaworowa,ks. dziekan Andrzej Stopyra,  Krzysztof Szpyt – wicestarosta lubaczowski, ks. wicedziekan Jerzy Tworek , młodszy inspektor Janusz Mołoń – Komendant Powiatowy Policji, brygadier Ireneusz Trojnar – Komendant Powiatowy Państwowej Straży Pożarnej i kierownicy jednostek organizacyjnych. Złożenie  ślubowania oznacza objęcie madatu burmistrza przez panią Marię Magoń z dniem 10 grudnia 2010 r.

Mapka dojazdowa

Słowa kluczowe

• Urząd Miejski w Lubaczowie
• urząd
• urząd Lubaczów